vima365

Να διαβάζω ή να γράφω; Του Ηλία Γιαννακόπουλου

Να διαβάζω ή να γράφω; Του Ηλία Γιαννακόπουλου

Να διαβάζω ή να γράφω; Μία σχέση διαζευκτική ή συμπληρωματική;

**Σκέψεις και ενστάσεις πάνω σε μία θέση
του Έκο
«Μου φτάνει που ξέρω να διαβάζω, γιατί έτσι
μαθαίνω αυτά που δεν ξέρω, ενώ όταν γράφεις, γράφεις
μόνο αυτό που ξέρεις ήδη» (Ουμπέρτο Έκο).
Τα τελευταία χρόνια  κάθε επίσκεψή μου σε
βιβλιοπωλείο ή σε έκθεση βιβλίου συνοδεύεται από ένα
βασανιστικό ερώτημα: Πώς βρίσκονται ακόμη άνθρωποι
που γράφουν και εκδίδουν  βιβλίο αφού οι αναγνώστες
λιγοστεύουν;
Σε κάποιους άλλους αυτή η επίσκεψη γεννά τη
νοσταλγία ή και την αγωνία από τις πρώτες μέρες της
πρώτης τάξης του δημοτικού στο μάθημα "Ανάγνωση και
Γραφή".
Όπως, όμως, κι αν το περιγράψουμε το ερώτημα ένα
είναι το βασικό ζητούμενο: Η ανάγνωση ή η Γραφή
βρίσκεται στην κορυφή της αξιακής κλίμακας ενός
ανθρώπου;
Πολλοί είναι αυτοί που διερωτώνται αν η γραφή
ενός κειμένου βρίσκεται σε μία διαζευκτική σχέση με την
ανάγνωση ενός κειμένου ή βιβλίου. Στο ερώτημα αυτό
μερικοί προσθέτουν και τον “πλούτο” που προσπορίζει το
υποκείμενο τόσο από τη γραφή όσο και από την ανάγνωση.
Μία άλλη παράμετρος της διαμάχης ανάμεσα σε
αυτούς που εκθειάζουν την ανάγνωση και σε αυτούς που
προκρίνουν ασυζητητί την γραφή είναι και αυτή του
χαρακτήρα του ανθρώπου. Σε τι, δηλαδή, στοχεύει ο
αναγνώστης και σε τι ο “γράφων”. Ποιον τύπο ανθρώπου
ενσωματώνει η ανάγνωση και ποιον η γραφή;

Το “Πες μου τι διαβάζεις να σου πω ποιος είσαι” ή
το “Πες μου γιατί ή τι γράφεις να σου πω ποιος είσαι”
σίγουρα κρύβουν μία υπόρρητη αλήθεια που πολλές φορές
την αποφεύγουμε ή την ξορκίζουμε ως κάτι ενοχλητικό.
Τόσο, λοιπόν, η ανάγνωση όσο και η γραφή αποτελούν
δομικά στοιχεία της ταυτότητάς μας, αφού μέσα από
αυτές τις δύο λειτουργίες διαμορφώνεται το εσωτερικό μας
είναι(πνευματικό, ψυχικό, κοινωνικό…).

Αν, ωστόσο, μπούμε στον πειρασμό να
αξιολογήσουμε το ρόλο της ανάγνωσης και της γραφής
τόσο στην ατομική εξέλιξη όσο και στην γέννηση-πρόοδο
του πολιτισμού, τότε χωρίς ενδοιασμούς τότε θα

θεωρήσουμε πως οντολογικά και αξιολογικά πρότερον
και ανώτερον θεωρείται η γραφή.
Κι αυτό γιατί η γραφή δεν άλλαξε μόνον την πορεία
της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά σημάδεψε και τις απαρχές
ανθρώπινου πολιτισμού. Μπορεί ο πολιτισμός να είχε ως
αφετηρία το πρώτο εργαλείο από πέτρα ή την εφεύρεση
του τροχού, αλλά το μεγάλο άλμα επιτεύχθηκε με την
εφεύρεση των γραμμάτων και κατ’ ακολουθία της
γραφής.
Πάντοτε ο άνθρωπος στην ιστορική του διαδρομή
ένιωθε την ανάγκη όχι μόνον να εξωτερικεύσει τον
εσωτερικό του κόσμο αλλά ταυτόχρονα να δώσει σχήμα
στις σκόρπιες σκέψεις του και στα έντονα συναισθήματά
του. Αυτήν την ανάγκη αρχικά την κάλυψε με τα σχέδια του
στα σπήλαια και στους βράχους. Οι γραφικές
αναπαραστάσεις, τα εικονογραφήματα και τα
σκαλισμένα σχέδια ήταν οι προπομποί της γραφής.
«Ο κόσμος μας είναι ένας κόσμος κειμένων
προφορικών και γραπτών» (Barthes)

Με τη γραφή που είναι η αναπαράσταση της γλώσσας
με τη χρήση λεκτικών συμβόλων ο άνθρωπος δεν
αποθήκευσε μόνον τις εμπειρίες και τα βιώματά του αλλά
δημιούργησε και κατέγραψε τους μύθους, την ιστορία, τις
ανησυχίες, τους προβληματισμούς και τις θρησκευτικές
του πεποιθήσεις.
Έτσι τα κείμενα ως προϊόντα της γραφής
λειτούργησαν και ως κοινωνικός ιστός αλλά και ως
θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίστηκε η φυλετική και αργότερα
η εθνική συνείδηση.

“Αν δεν γνωρίζεις τα δέντρα, μπορεί να χάσεις τον
δάσος, μα εάν δεν γνωρίζεις τις ιστορίες, μπορείς να
χάσεις τον δρόμο σου στη ζωή” (Σιβηριανός γέροντας).

Η ανάγνωση καλλιεργήθηκε αργότερα και
αποτέλεσε το όχημα για τον πνευματικό πλούτο των
ανθρώπων. Η γνώση έπαψε πλέον να είναι προνόμιο των
λίγων και λειτούργησε ως πυροκροτητής της κοινωνικής
εξέλιξης. Τη σχέση γραφής και ανάγνωσης τη διευκόλυνε
και την εμπλούτισε καταλυτικά το βιβλίο που έμελλε μέχρι
και σήμερα να αποτελεί το κορυφαίο πνευματικό
δημιούργημα.
“Ο κόσμος υπάρχει για να καταλήξει σε ένα βιβλίο”
(Μαλαρμέ).
Μπορεί οι αρχαίοι Έλληνες να είχαν μία περίεργη
άποψη για τον γραπτό λόγο, αλλά ο κόσμος βάδισε
μπροστά και με ταχύτητα με τα κείμενα. Η προτίμησή τους
στον προφορικό λόγο δεν πείθει και τόσο γιατί η
ανθρωπότητα “μορφώθηκε” αιώνες τώρα με τα κείμενα
που διασώθηκαν. Τι θα ήταν η φιλοσοφία σήμερα αν ο

Πλάτων δεν διέσωζε με τα κείμενά του τη διδασκαλία του
Σωκράτη;

Πόσο φτωχός θα ήταν ο κόσμος σήμερα χωρίς την
γραπτή μορφή των Ομηρικών Επών και της Αγίας
Γραφής; Γι αυτό αιώνες τώρα μένει αναπάντητο το
ερώτημα για την αιτία που τόσο ο Σωκράτης όσο και ο
Χριστός δεν άφησαν κανένα γραπτό κείμενο. Κανείς
φυσικά δεν γνωρίζει και πόσο καλοί αναγνώστες ήταν και
ποια η προτίμησή τους σε κείμενα.
Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει ή να μην
αντιληφθεί την αξία της ανάγνωσης όπως την οριοθέτησε
ο Έκο. Σίγουρα η ανάγνωση μας φέρνει σε επαφή με την
πηγή της γνώσης και μας καθιστά κοινωνούς της σκέψης,

των εμπειριών, των βιωμάτων, των προτάσεων και των
συναισθημάτων ανθρώπων που είχαν το χάρισμα της
γραφής.
Ωστόσο η γραφή δεν σε καθιστά υποχρεωτικά
ημιμαθή ή νάρκισσο όταν ο συγγραφέας αρκείται μόνο
στη γραφή (σύμφωνα με τα υπονοούμενα του Έκο).
Τουναντίον η γραφή σε φέρνει σε επαφή με χιλιάδες
αναγνώστες.
Αντίθετα η ανάγνωση είναι μία ατομική και
μοναχική υπόθεση, ενώ η γραφή συνιστά μία κοινωνική
πράξη αφού το κείμενο απευθύνεται σε όλους τους
ανθρώπους.

Blog “ΙΔΕΟπολις”
Ηλία Γιαννακόπουλου
Φ ι λ ο λ ό γ ο υ