vima365

ΟΙ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Η «ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ» ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ – Γράφει ο Όθων Κυπριωτάκης

ΟΙ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Η «ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ» ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ

Όθων Κυπριωτάκης

Ταξίαρχος Διερμηνέας εα   Πτ Νομικής Θεσσαλονίκης

Στο νεότερο ελληνικό κράτος εμφανίσθηκαν οι περίφημες «Ιδέες», δηλαδή οι κοσμοθεωρίες που αναπτύχθηκαν και κυριάρχησαν στον Ελληνισμό για το πώς έπρεπε να πορευθεί και τί να διεκδικήσει.

Οι ιδέες χωρίς απαραίτητα να αλληλοσυγκρούονται, δεν αλληλοσυμπληρώνονται.

1) Κάποιες κοσμοθεωρίες προϋπήρξαν της Επανάστασης του 1821:

– Πάνω στην «Ιδέα του Μαρμαρωμένου Βασιλιά», που αποτέλεσε ιστορική αλλά και συναισθηματική κρυφή ελπίδα, οικοδομήθηκε η προσδοκία των σκλαβωμένων Ελλήνων για απελευθέρωση της υπόδουλης Ρωμιοσύνης και την ανασύσταση του Βασιλείου των Ρωμαίων «πάλι με χρόνους με καιρούς».

Σημειώνεται στο σημείο αυτό ότι η επίσημη ονομασία της αυτοκρατορίας ήταν «Ρωμαϊκή» ή «των Ρωμαίων». Ο όρος «Βυζαντινή» αποδόθηκε εσφαλμένα από τη δυτική ιστοριογραφία, που προτίμησε το όνομα «Βυζάντιο», υποβιβάζοντας τη Νέα Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη, σε απλή αρχαία ελληνική αποικία των Μεγαρέων.

Σκοπός της ονοματοδοσίας αυτής ήταν να εμφανίσει ότι το ανατολικό τμήμα δεν είχε καμία σχέση με την ρωμαϊκή αυτοκρατορική παράδοση και να απαξιώσει την κραταιά ανατολική Αυτοκρατορία, τον αναμφισβήτητο μοναδικό κληρονόμο της αυτοκρατορικής Ρώμης.

Το όνομα «Βυζαντινή Αυτοκρατορία», κατά τον καθηγητή Γιανναρά, μαρτυρεί
μακραίωνη έχθρα και υποτίμηση.

«Ρωμιός» είναι ο νόμιμος διάδοχος της αυτοκρατορίας: γένους
ελληνικού, πίστεως χριστιανικής και δικαίου ρωμαϊκού. «Βυζαντινός» δεν
αποκλήθηκε κανείς και ποτέ, μόνο στους κονδυλοφόρους προκατειλημμένων
ιστοριογράφων.

Κατά την Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ «το γεγονός ότι την αρχαιότητα διέδωσαν στην Ελλάδα ξένοι, οι οποίοι δημοσίευσαν όλα τα ελληνικά κείμενα και ήταν ως επί το πλείστον καθολικοί ή διαμαρτυρόμενοι, που θεωρούσαν τους ορθόδοξους σχισματικούς ή καθυστερημένους.

Έτσι, το Βυζάντιο παραγνωρίστηκε».

Κατά τον Δρ Φυσικής και Πτυχιούχο Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ Bασίλειο Ευσταθίου, ο «σκοπός τότε ήταν πρόδηλος, δηλαδή:

H εξάλειψη κάθε ενοποιητικού στοιχείου μεταξύ των κατοίκων του δυτικού και του
ανατολικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ο σφετερισμός του τίτλου ‘Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία’ για το δυτικό κράτος (801 μΧ) υπό τον φραγκικό έλεγχο».

– Μια άλλη ιδέα, στην οποία οι Έλληνες βάσισαν πολλές ελπίδες, ήταν ότι οι ομόδοξοι Ρώσοι (το «ξανθό γένος (;)» σύμφωνα με κάποιες «προφητείες») θα επενέβαιναν υπέρ τους κατά τα επανειλημμένα κινήματα με ρωσική προτροπή, τα οποία δυστυχώς κατέληξαν σε αιματοχυσία, με χειρότερη εκείνη του 1770-72 («Ορλωφικά»).

2) «Μικρά αλλά Έντιμος Ελλάς»
Το νεώτερο Ελληνικό Κράτος (Πολιτεία, Βασίλειο ή Δημοκρατία) δεν κάλυψε ποτέ το σύνολο του ιστορικού ελληνικού χώρου και, ακόμη χειρότερα, οδήγησε στην εξάλειψη παραδοσιακών κατά πλειονότητα ελληνικών πληθυσμών σε ξένες σήμερα χώρες, οι οποίοι προτίμησαν τον επαναπατρισμό ή εκδιώχθηκαν (Τουρκία, Αίγυπτος, κεντρική και ανατολική Ευρώπη).

Ο εδαφικός περιορισμός της νέας Ελλάδας στο «Μωρηά», τη «Ρούμελη» και τα νησιά Κυκλάδες και Σποράδες, απογοήτευσε τους Έλληνες και ιδίως τους πρόσφυγες που κατέφυγαν σε αυτή. Θέλησαν, λοιπόν, να δημιουργήσουν ένα εθνικό κράτος μακριά από τους Οθωμανούς, έστω κι αν αυτό θα σήμαινε ότι θα διέκοπταν τις σχέσεις τους με τον υπόλοιπο κόσμο.

Η ανάγκη δανεισμού από το εξωτερικό κατά την Επανάσταση και μετέπειτα, υπέθαλψε την ιδέα ότι οι ξένοι δεν ήσαν πλέον Φιλέλληνες αλλά φρικτοί δανειστές.

Η κατασπατάληση των λίγων και δυσεύρετων πόρων για τη συντήρηση της διοίκησης, περιβλήθηκε τον όρο «ανάγκη για προστασία του καθεστώτος».

Έτσι, γεννήθηκε η ιδέα της «μικρής αλλά εντίμου Ελλάδος», η πιο αντιδραστική και οπισθοδρομική από τις κοσμοθεωρίες.

Ο Καποδίστριας στάθηκε αντίθετος στην ιδέα αυτή.

Γι’ αυτόν, το όνομα «Ελλάδα» αντιστοιχούσε ιστορικά σε μια γλωσσολογική και πολιτιστική πραγματικότητα (υπερβατική) παρά κρατική (αναγκαστικά προσωρινό μικρό κράτος). Γι’ αυτόν, αντί της «περιζωσμένης» Ελλάδος, η χώρα έπρεπε να
καταστεί οικονομική δύναμη.

Σύμφωνα με μελέτη του Γαλλικού Στρατού, «ο «Καποδίστρια[ς] …δεν φαινόταν να προσέχει τα στρατιωτικά ζητήματα παρά υπό την πίεση εξωτερικών παραγόντων και ήθελε να αναθέσει την ασφάλεια της επικράτειας που έλεγχε η προσωρινή του κυβέρνηση μόνο στη δράση των

Μεγάλων Δυνάμεων». Σκοπός του ήταν η οικονομική και κοινωνική πρόοδος και, μέσω αυτής, η βελτίωση των προοπτικών του νέου κράτους.

Κατά την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας (1833-1843), η άμυνα της χώρας βασίσθηκε επίσης σε ξένες (βαυαρικές) δυνάμεις.

Ελληνικός τακτικός στρατός άρχισε να αναπτύσσεται μετά το 1860.

Την ιδέα της «μικρής αλλά εντίμου Ελλάδος» υιοθέτησαν και προώθησαν οι Βαυαροί για να σταθεροποιήσουν το καθεστώς της μοναρχίας και κάποιοι «μορφωμένοι» για να κρατήσουν το λαό υπό τον έλεγχό τους.

Επί βασιλείας του Όθωνα και υπό την πίεση φανατικών στοιχείων, σημειώθηκαν επεισόδια αλόγιστης ξενοφοβίας και ανεξέλεγκτου «πατριωτισμού», όπως η επίθεση το Πάσχα του 1849 εναντίον του Δαβίδ Πατσίφικο.

Ο Ντομ (Κος) Δαβίδ Πατσίφικο ήταν Άγγλος υπήκοος ισπανικής καταγωγής, ισραηλιτικού θρησκεύματος (Σεφαραδείμ) και πρόξενος της Πορτογαλίας.

Τότε ακούσθηκε για πρώτη φορά η σατυρική φράση του

Καραγκιόζη: «ακούσατε, ακούσατε, Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι …».

Η ανόητη ενέργεια των «πατριωτών» έδωσε το πρόσχημα που έψαχνε η Αγγλία, που
φοβόταν την άνθιση του ελληνικού εμπορικού στόλου, και προχώρησε σε ναυτικό αποκλεισμό της Αττικής.

Η κρίση, γνωστή ως «Παρκερικά» από το όνομα του Βρετανού ναυάρχου, έληξε ύστερα από παρέμβαση των άλλων δύο προστάτιδων δυνάμεων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, Γαλλίας και Ρωσίας, και αφού η Ελλάδα εξευτελίσθηκε και καταστράφηκε οικονομικά.

Από την καταστροφή του 1850 και τις λάθος επιλογές κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο του 1853-55, η χώρα ανέκαμψε μόλις το 1881.

3) Η Μεγάλη Ιδέα

Από την εποχή του βασιλέα Όθωνα, στο ευρύτερο περιβάλλον της Ελλάδος αναπτύχθηκε μια δυναμική ιδέα, που έμελλε (ευτυχώς) να επικρατήσει, έστω και ακρωτηριασμένη, ως η κυρίαρχη κοσμοθεωρία από το 1843 έως το 1924.

Παρότι οι ιστοριογραφίες από οθωμανικές και τουρκικές πηγές θέλουν τη «Μεγάλη Ιδέα» να αποτελεί το θεμέλιο της Επανάστασης του 1821, ο όρος είναι νεότερος και αποδίδεται στον ποιητή Αλέξανδρο Σούτσο, ο οποίος ξύπνησε τις κοιμισμένες αισθήσεις του Ελληνισμού με το εξής ποίημα:

«Κι αν εις το Γένος ήρχετο ιδέα τις μεγάλη τα νεκρωμένα μέλη του εις κίνησιν να βάλη,
κι εζήτει την προγονικήν αυτού κληρονομίαν, τις τολμητίας έμελλεν αντίστασιν να δείξη, την πάνδημον εντός κι εκτός φωνήν αυτού, να πνίξει;»

Πολιτικά, το περιεχόμενο της ιδέας συνόψισε με λόγο του ο Ιωάννης Κωλέττης κατά τη διάρκεια της Α΄ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης τον Ιανουάριο του 1844, όπως το κατέγραψε ο Michael Llewellyn Smith: «Το Βασίλειον της Ελλάδος δεν είναι η Ελλάς.

Αποτελεί μέρος μόνον, το πλέον μικρόν και το πλέον πτωχόν της Ελλάδος…

Υπάρχουν δύο μεγάλα κέντρα του Ελληνισμού:

Αι Αθήναι είναι η πρωτεύουσα του Βασιλείου. Η Κωνσταντινούπολις είναι η μεγάλη πρωτεύουσα, η Πόλις, το όνειρον και η ελπίς όλων των Ελλήνων».

Στην αγόρευσή του ο Κωλέττης δεν χρησιμοποίησε τις λέξεις «Μεγάλη Ιδέα», αλλά παρεμφερείς εκφράσεις.

Η Μεγάλη Ιδέα είναι συνυφασμένη με την Ελλάδα με πρωτεύουσά της την Κωνσταντινούπολη.

4) Οι τρεις εκδοχές της Μεγάλης Ιδέας

Κατά τον ίδιο τον M L Smith, η Μεγάλη Ιδέα εμφανίσθηκε με τρεις
μορφές:

– Η πρώτη, «ρομαντική», είχε όνειρο την ανασύσταση της ελληνοχριστιανικής αυτοκρατορίας με κέντρο την Κωνσταντινούπολη και ήταν σχεδόν ταυτόσημη με την ιδέα του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά».

Την εκπροσωπούσαν κυρίως οι Φαναριώτες της Ελλάδος και ο Μακρυγιάννης.

– Τη δεύτερη, «πολιτισμική», εξέφρασε πλήρως ο Ίων Δραγούμης και την βάσιζε στην προξενική του εμπειρία και στο λόγο του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ότι οι «Τούρκοι θα μας παραδώσουν την Πόλη».

Κατά τους εμπνευστές της θα γινόταν με «εξελληνισμό» της πάλαι ανατολικής ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας, όπως είχε γίνει με τους Ρωμαίους («όταν η πολιτισμένη Ελλάδα κατέλαβε το απολίτιστο Λάτιο»), μέσα από τη βαθμιαία ελληνική πνευματική και οικονομική κυριαρχία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, χωρίς απαραίτητα βίαιη σύγκρουση των δύο εθνών, Ελλήνων και Τούρκων.

Σε αυτή πρέπει να ενταχθούν επίσης τα προεπαναστατικά κηρύγματα του Ρήγα Φεραίου και των Κολυβάδων Πατέρων.

– Την τρίτη, την «ελλαδική», προσωποποίησε και σε μεγάλο βαθμό επέτυχε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Σύμφωνα με αυτή, επιδίωξη ήταν η προοδευτική ενσωμάτωση των υπόδουλων ελληνοκρατούμενων περιοχών στο Ελληνικό κράτος, ειρηνικά ή και με σύγκρουση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η μοναδική αντιπαράθεση απόψεων για τη «Μεγάλη Ιδέα» έφερε αντιμέτωπες δύο από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της Ελλάδας στην αρχή του 20ού αιώνα και κατέληξε στη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη, από βενιζελικούς, χωρίς όμως τη γνώση και έγκριση του Βενιζέλου.

Και καταλήγει ο M L Smith: «Παρόλο που βρίσκουμε και τις τρεις επιμέρους ιδέες να επιβιώνουν στον 20ό αιώνα, η τρίτη … επικράτησε».

5) Η «Ορθόδοξος Ελλάς» ή η Ενιαία Ορθοδοξία

Η κοσμοθεωρία περί της «Ορθοδόξου Ελλάδος», μητρόπολης της παγκόσμιας ορθόδοξης κίνησης, η οποία θα καθοδηγούσε τα ομόδοξα έθνη, πήγασε από Έλληνες μορφωμένους στο εξωτερικό, αλλά υπήρξε προϊόν ονειροπλασίας.

Στην πραγματικότητα, η «φιλορθόδοξη» κίνηση υπήρξε συνέχεια των σχέσεων των προεπαναστατικών κινημάτων με τη Ρωσία.

Τον 19ο αιώνα, λειτούργησε ως συγκαλυμμένη υποστήριξη της καθόδου των «ομόδοξων» Σλάβων, κυρίως Ρώσων, στα νερά της Μεσογείου.

Ανέζησε μάλιστα μετά την πτώση του κομμουνισμού και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, με κύριο
όπλο τη θεαματική αναβίωση του ρωσικού εθνικισμού, μέσα από την αναγέννηση της ρωσικής Χριστιανικής Ορθοδοξίας.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με λόγο του στη Βουλή στηλίτευσε την αμετροέπεια αυτή.

Ο Μακεδονικός Αγώνας, ο Β΄ Βαλκανικός και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι απέδειξαν πόσο φρούδες ήσαν τέτοιες ελπίδες, αφού κύριοι αντίπαλοι και διεκδικητές της Μακεδονίας και της Θράκης υπήρξαν τα «ορθόδοξα» έθνη, βουλγαρικό και σερβικό, ενώ το Βουκουρέστι υποστήριζε τους ρουμανίζοντες.

Δεκάδες Έλληνες κληρικοί και λαϊκοί δολοφονήθηκαν ή βασανίσθηκαν από χέρια ομοδόξων «κομιτατζήδων», όπως ο μητροπολίτης Γρεβενών Αιμιλιανός από «ρουμανίζοντες» την 1 Οκτωβρίου 1911.

Οι Έλληνες έστω κι αν μιλούσαν ξένα ιδιώματα (σλαβικά, βλάχικα, τουρκικά) διατήρησαν την εθνική τους ταυτότητα χάρις στη Χριστιανική Ορθοδοξία και αποτέλεσαν στηρίγματα του Ελληνισμού (πχ βλαχόφωνοι εθνικοί ευεργέτες, σλαβόφωνοι Μακεδονομάχοι, τουρκόφωνοι κρυπτοχριστιανοί του Πόντου και της Καππαδοκίας).

Μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, η ιστορική επιδίωξη των βαλκανικών λαών σε βάρος της Ελλάδος έχει προς το παρόν μείνει σε χαμηλά επίπεδα, με εξαιρέσεις τα θέματα των «Τσάμηδων» με την Αλβανία, και των Σκοπίων.

6) Στη νεώτερη Ελλάδα δεν υπήρξαν ποτέ καθαρά θεωρητικά πολιτικά κινήματα.

Όλες οι πολιτικές απόψεις συνδέονταν με κοσμοθεωρίες αποσκοπώντας στην εξυπηρέτηση είτε των συμφερόντων των Μεγάλων

Δυνάμεων είτε συγκεκριμένων προσώπων και οικογενειών. Από μια λιγότερο δογματική προοπτική, δεν υπήρξε ποτέ πολιτική Δεξιά και Αριστερά της μορφής, που έγινε γνωστή στη δυτική Ευρώπη.

Επί παραδείγματι: η φιλο-βασιλική ή συντηρητική παράταξη (θεωρητικώς δεξιά) είχε λαϊκίστικες απόψεις και πρέσβευε τον κρατισμό ακόμη και σε περιόδους δικτατορικών καθεστώτων (1925-26, 1936-41 και 1967-74), ενώ η λεγόμενη προοδευτική παράταξη στις πλείστες των  περιπτώσεων οδήγησε σε απολυταρχικές λύσεις, λόγω της αδυναμίας της να κυβερνήσει (1936, 1948, 1952, 1965-67).

Η λεγόμενη Δεξιά προχώρησε σε θεαματικές κρατικοποιήσεις (πχ σιδηρόδρομοι, αστικές συγκοινωνίες, ακόμη και τράπεζες), ενώ η «προοδευτική» Κεντροαριστερά σε ιδιωτικοποιήσεις.

Παράλληλα, εξ αιτίας της έντονης παρέμβασης των ξένων δυνάμεων αρχικά συγκροτήθηκαν κόμματα με εξωτερικές επιρροές (Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό).

Τέλος, ίσως με εξαίρεση το ΚΚΕ, μετά το 1974 τα ελληνικά κόμματα είναι προσωποπαγή και οικογενειοκρατούμενα.

Οι κοσμοθεωρίες του Ελληνισμού αυτή τη στιγμή είναι σε βαθειά νάρκη.

Όθων Κυπριωτάκης Για το vima365