vima365

Ο Κ. Καβάφης για τα Γλυπτά του Παρθενώνα – Γράφει ο Φώτης Δημητρόπουλος

Ο Κ. Καβάφης για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Δύο «επίκαιρα» άρθρα του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή το 1891

Γράφει ο Φώτης Δημητρόπουλος
Φιλολογος – Πατρα

Tις ημέρες αυτές, ύστερα από την άστοχη άρνηση του άγγλου πρωθυπουργού για
την επιστροφή και επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα, επανήλθε το ζήτημα στην
επικαιρότητα. Το θέμα βέβαια δεν δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια.

Είχε προκύψει ευθύς αμέσως μετά την κατάφωρη κλοπή του μοιραίου εκείνου λόρδου του Έλγιν.

Πολλές φορές μάλιστα ετέθη το θέμα μετά τη ίδρυση του Ελληνικού κράτους. Ζωηρότερα ανεκινήθη στα τέλη του 19ου αιώνα και στον αγώνα εκείνης της εποχής είχε λάβει μέρος και ο μεγάλος ποιητής μας Κ.Π. Καβάφης.

Πρόκειται για δύο άρθρα του δημοσιευμένα στην εφημερίδα «Εθνική» των Αθηνών στις 30 Μαρτίου 1891 και τις 29 Απριλίου 1891.

Ο Καβάφης δεν εφησύχασε όταν κατάλαβε ότι στο Λονδίνο δημιουργήθηκε θέμα για
τα «Ελγίνεια» (είχαν έτσι ονομασθεί από τότε για να κλείσει το ζήτημα), δεν κρύφτηκε σαν τους άθλιους Λάρητες του Νέρωνος, που «μέσα στο βάθος του λαλάριου χώνονται,
ο ένας τον άλλονα σκουντά και σκουντουφλά» (Βήματα), αλλά προσπάθησε με τον τρόπο του και τις δυνάμεις του να πάρει μέρος σε αυτό το κίνημα πιστεύοντας πάντοτε ότι:
«Γιατί τα σπάσαμε τ' αγάλματά των, γιατί τους διώξαμεν απτους ναούς των,
διόλου δεν πέθαναν γι αυτό οι θεοί» (Ιωνικόν).

Απ όσα διαβάζουμε στο Α' άρθρο, ο Άγγλος λόγιος Φρειδερίκος Χάρισον έγραψε ένα περίφημο άρθρο στο αγγλικό περιοδικό «Ο δέκατος ένατος αιών» με τίτλο: «Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα».

Το άρθρο του Χάρισον εντασσόταν στο πλαίσιο ενός γενικότερου κινήματος: «Οι φιλάρχαιοι αναγνώσται θα ενθυμώνται το κίνημα όπερ εγένετο τελευταίως εν Αγγλία ίνα αποδοθώσιν εις την Ελλάδα αι αρχαιότητες τας οποίας ο Λόρδος Ελγιν ήρπασεν
– ίνα προφυλάξη δήθεν – εκ της Ακροπόλεως.

Ο κ. Φρειδερίκος Χάρισον θερμώς υποστήριξε το κίνημα…».

Στο δημοσίευμα εκείνο του Χάρισον αντέδρασε ο ίδιος ο διευθυντής του περιοδικού
«Ο 19ος αιών» Τζέιμς Νόουλς και δημοσίευσε την 1η Μαρτίου 1891 άρθρο με τίτλο: «Ο
αστεϊσμός περί των Ελγινείων Μαρμάρων, «ισχυριζόμενος ότι ο Χάρισον πραγματευθείς περί της επιστροφής των Ελγινείων Μαρμάρων ηστεϊζετο απλώς και κατέγινε περί το δοκιμάσαι τη διορατικότητα του πνεύματος των συμπολιτών του – εάν τάχα θα είναι αρκετά έξυπνοι να εννοήσουν την ειρωνείαν του».

Σε αυτό το άρθρο απαντά ο Καβάφης κρίνοντάς το «ουδέ λογικόν ουδέ γενναίον».
Γράφει: «Είναι τόσο ξηρόν κατά το ύφος, έχει τοιαύτην πληθώραν ή, μάλλον, ανόστους
ειρωνείας, ώστε πιστεύω ότι μόνοι οι Έλληνες θα έχωσι την υπομονήν να το αναγνώσωσιν ίνα σωθώσιν αι αμαρτίαι των».

Στις ειρωνείες του Νόουλς απαντά με τον ίδιο τρόπο και θεωρεί ότι το «άτακτον» άρθρο γράφτηκε «εν εξάψει».

Στη συνέχεια προσπαθεί να ανατρέψει τα κύρια επιχειρήματα του άρθρου. Ο Νόουλς
πίστευε ότι εάν επιστραφούν τα Μάρμαρα θα πρέπει να αποδοθούν και οι αγγλικές
…κτήσεις, πράγμα απαράδεκτο για το νεοαποικιακό πνεύμα που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή στις τότε Μεγάλες δυνάμεις.

Ο Καβάφης τού απάντησε ότι η κατοχή χωρών είχε σχέση με την ασφάλεια ή ύπαρξη του αγγλικού κράτους, «ενώ τα Ελγίνεια Μάρμαρα εις ουδένα άλλο χρησιμεύουσιν ή εις το ωραϊσμόν και πλουτισμόν του και άνευ αυτών ωραιοτάτου και πλουσιωτάτου Βρετανικού Μουσείου».

Στη συνέχεια επικροτεί τον ισχυρισμό του Χάρισον ότι το κλίμα του Λονδίνου φθείρει τας γλυφάς των Μαρμάρων (ευτυχώς τότε στην Αθήνα μας δεν υπήρχε νέφος!).

Παρακάτω ο Καβάφης γίνεται πιο επιθετικός και θεωρεί τον Νόουλς υβριστή· και
δικαιολογημένα γιατί ο Νόουλς, προκειμένου να στηρίξει τη θέση του, ανάμεσα στις
ειρωνείες του εκτόξευσε και τις γνωστές θέσεις του Φαλμεράιερ και κατηγορεί τις ελληνικές κυβερνήσεις ότι θα πωλούσαν ενδεχομένως τις αρχαιότητες λιανικώς!

«Ο αναμεμιγμένος (sic!) μικρός πληθυσμός όστις κατοικεί επί των ερειπίων της αρχαίας Ελλάδος», γράφει ο Νόουλς, και ο Καβάφης απαντά: «Ταύτα είναι ύβρις αδικαιολόγητος και εμφαίνουσα πολλήν ελαφρότητα…

Υποθέτω ευρίσκει τα δικαιώματα του λόρδου Ελγιν και εαυτού μεγαλύτερα»
και συνεχίζει: «Ας διαφωτισθεί η άγνοια του ανδρός και ας μάθη ότι μέχρι τούδε αι
ελληνικαί κυβερνήσεις, ολιγόβιοι ή μακρόβιοι, επεδείξαντο πολλήν ευλάβειαν και φροντίδα προς τα αρχαία μνημεία».

Υποψιάζομαι ότι την ανάλογη ελαφρότητα όπως και απρέπεια έδειξε και τώρα ο άγγλος πρωθυπουργός. Οπότε, « ας διαφωτισθεί η άγνοια του ανδρός…!

Στο Νόουλς όμως απάντησε και ο Χάρισον στο περιοδικό του Λονδίνου «Δεκαπενθήμερος Επιθεώρησις».

Έτσι ο ποιητής μας αισθάνθηκε την υποχρέωση ύστερα από ένα περίπου μήνα μετά το πρώτο του άρθρο να δημοσιεύσει και δεύτερο.

«Ο θάνατος των πολιτικών ή διεθνών ζητημάτων είναι η λήθη. Ευτυχώς το ζήτημα
περί αποδόσεως των Ελγινείων Μαρμάρων εις την Ελλάδα δεν πέπρωται ακόμη να
λησμονηθή». Έτσι αρχίζει το δεύτερο άρθρο του και επιβεβαιώνεται πλήρως αφού ύστερα από 133 χρόνια, το 2024 εξακολουθούμε να διεκδικούμε σθεναρά την επιστροφή των Γλυπτών.

Στο άρθρο του ο ποιητής επιχειρεί να συνοψίσει χάριν του ελληνικού κοινού τις επεξηγήσεις του Χάρισον.

Κατ’ αρχάς παρουσιάζει τέσσερους λόγους «δι’ ων αποδεικνύεται ότι η κατοχή των Μαρμάρων υπό του λόρδου Έλγιν, πρώτον, και του αγγλικού έθνους, δεύτερον, αντίκεινται εις τας αρχάς του δικαίου:

α) Ο λόρδος Έλγιν απέκτησε τα Μάρμαρα του Παρθενώνος ουχί από τους Έλληνας, αλλά από τους δυνάστας αυτών Τούρκους.

β) Οι Έλληνες εναντιώθησαν καθ’ όσον τοις ήτο δυνατόν εις την μετακόμισιν αυτών και
ουδέποτε έπραξαν τι προς βλάβην των.

γ) Οι άνθρωποι του λόρδου Έλγιν αφήρεσαν ό,τι ήθελαν άνευ της ελαχίστης μερίμνης διά το μνημείον όπερ απεγύμνωσαν.

δ) Το βρετανικόν έθνος απέκτησε τα ελληνικά Μάρμαρα αντί ποσού μηδαμινού» (Εννοείται ότι ΔΕΝ έδωσαν τίποτα!)

Στη συνέχεια επανέρχεται ο Καβάφης στο επιχείρημα των Αγγλων ότι δεν πρέπει να
δοθούν τα Μάρμαρα για να μην αναγνωριστεί «η αρχή της γενικής αποδόσεως» και αναφέρει την άποψη του Χάρισον:

«Η απόδοση των Ελγινείων δεν συνεπάγεται την επιστροφή όλων των αγαλμάτων, γιατί τα Ελγίνεια δεν είναι αγάλματα· είναι τεμάχια μοναδικού μνημείου, του περιφημοτάτου εν τω κόσμω μνημείου, όπερ είναι το εθνικόν σύμβολον και το παλλάδιον γενναίου λαού και χώρος προσκυνήσεως διά την πολιτισμένην ανθρωπότητα.

Εις το ελληνικόν έθνος την σήμερον τα ερείπια της Ακροπόλεως είναι πολύ σπουδαιότερα και ιερώτερα. Είναι το εξωτερικόν και ορατόν μνημείον της εθνικής υπάρξεως και αναγεννήσεως».

Με τα γραπτά του ο Αλεξανδρινός ποιητής προσπάθησε να συντελέσει «εις την
αναζωπύρωσιν του ζητήματος» των Γλυπτών του Παρθενώνα για τα οποία κι εμείς σήμερα, ύστερα από εκατόν τριάντα και πλέον χρόνια εξακολουθούμε να αγωνιζόμαστε.

Τα επιχειρήματα και η συλλογιστική πορεία του Καβάφη μπορούν να μας φανούν χρήσιμα γιατί είναι απόλυτα τεκμηριωμένα και εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα.

Σημείωση για τον κ. Γράψα….

1) φωτο του ΚΑΒΑΦΗ και των Γλυπτων, υπαρχουν
στο διαδικτυο πολλες…

2)το κειμενο μου λιγο διαφορετικο είχε δημοσιευθει σε ένθετο του ΕΛ. ΤΥΠΟΥ Αθηνων στις 31 Αυγ 2001